Tôi bắt đầu hiểu những điều giấu kín trong đôi mắt má tôi nhiều năm qua, khi ba tôi biền biệt suốt những tháng năm tuổi trẻ. Sài Gòn, Phan Rang, Đắk Lắk, Nha Trang, Bảo Lộc, Hà Nội, Sơn La, Camp, Thượng Hải, Lào.... Ba tôi từng bảo không còn nơi nào trên đất nước mà ba chưa từng đặt chân đến, cũng như không còn món ăn nào của dân tộc có thể khiến ba lạ lẫm. Nhưng ba tôi không nhắc đến điều ấy với sự tự hào, vui vẻ, mà bằng đôi mắt lạc lõng, mỏi mệt, giấu buồn. Từ ngày bắt đầu yêu nhau vào năm 18 tuổi, ba má tôi đã bắt đầu xa nhau. Những cánh thư ở lại, đến giờ ba má tôi vẫn giữ (thỉnh thoảng tôi đọc trộm, chữ ba tôi rất đẹp và thư rất hay). Đã 30 năm trôi qua, ba tôi vẫn đốt thuốc nơi núi rừng, còn má vẫn một mình bươn chải, vất vả và cô đơn.
Đầu tuần này, khi chạy xe trên quốc lộ 51 về Sài Gòn vào sáng sớm, tôi trông thấy bóng vài người đàn ông ngồi co ro bên vệ đường, vai mang ba lô, tay cầm túi nhỏ (chắc là túi thức ăn gia đình gói ghém đưa theo), xung quanh, sương giăng lạnh lẽo. Tôi chắc đó là những người đàn ông đi làm xa nhà (Sài Gòn chẳng hạn), sáng đầu tuần bắt xe về chỗ làm. Đó là dáng hình quen thuộc của ba tôi nhiều năm qua. Ba tôi thường đi vào sáng sớm, sau mỗi chuyến thăm nhà, và trở về vào những buổi tối, tóc dài ngoằng, người đen đúa nắng gió, bụi đường. Mỗi năm, ba tôi về khoảng 6, 7 lần vào những dịp giỗ vải. Từ ngày ông bà tôi mất, ba tôi năng về hơn, vì không còn người cúng kính, và lại thêm hai cái giỗ hằng năm. Hành lí của ba tôi gồm một vali, một túi xách và một túi nhỏ đựng quần áo bẩn sau những chuyến đi đường dài. Vali – hành lí đẹp nhất của ba tôi – lúc nào cũng dùng để đựng quà cho gia đình. Ngày còn bé, lần nào ba về, tôi cũng chạy ra ngõ reo lên và cầm hộ vali của ba. Khi tôi lớn, và em trai tôi biết đi, em trai tôi cũng làm y như vậy. Ngày trước, ba tôi không bao giờ mua quà cho má tôi sau những chuyến đi, ba chỉ mua quà cho ông bà và chị em tôi. Hai năm trở lại đây, khi tôi và em trai tôi lớn, ba tôi mới mua quà cho má tôi. Lần nào, má tôi cũng cằn nhằn bảo đắt, phí. Nhưng má tôi rất vui. Cũng một năm trở lại đây, ba tôi mới chở má tôi đi dạo phố vào những chiều ở nhà. Ngày trước, chiều nào cũng tất tả đủ việc. Bây giờ, chị em tôi đã tự biết lo cho mình, đã có hạnh phúc riêng của những đứa con trưởng thành, ba má tôi mới trở lại với hạnh phúc của mình. Rồi sẽ còn được bao nhiêu buổi chiều, ba má tôi có thể sóng bước bên nhau như vậy? Rồi sẽ còn bao lần bạc thếch bụi đường, ba tôi mới dừng mỏi mệt? Rồi sẽ còn bao lần đau bệnh một mình, má tôi mới hết cô đơn?
Có vài lần ba tôi gặp tai nạn lao động mà tôi còn nhớ. Đó là lần cẩu bị gãy, rơi chết ngay người đứng bên cạnh ba tôi. Lần nổ lò hơi chết rất đông công nhân. Lần lưỡi cắt máy xay sắn cắt vào ngón giữa và ngón áp úp bàn tay phải của ba. Đôi bàn tay khéo léo và nghệ sĩ của ba tôi từ độ ấy không bao giờ có thể gảy guitar được nữa, không vẽ được nữa, và mất nhiều tháng mới làm việc trở lại. Cây đàn của ba tôi đóng bụi từ thuở ấy, giấy bút vẽ kỹ thuật cũng được cất kĩ. Năm ấy, tôi chừng 7 tuổi. Lần đồng đội của ba tôi cùng đi khảo sát công trình rơi xuống bể bioga bỏng chín cả người. Ba tôi kể, năm ấy, đốt giấy cúng anh ấy nhiều đến cả một chiếc tải nhỏ. Anh ấy qua đời, để lại vợ và hai đứa con nhỏ, chưa đứa nào vào tiểu học. Lần ba tôi ngồi trên xe tải chở sắn, đi từ rẫy về nhà máy, bị một chiếc tải chở gỗ quẹt gỗ vào đầu, rơi xuống chấn thương sọ não. Lần ấy, má tôi theo ba tôi ra Quy Nhơn điều trị. Đó là lần đầu tiên má tôi đi xa chị em tôi. Em tôi bị sốt xuất huyết, hầm hập cả tuần mà không hết. Mỗi lần em tôi sốt cao, tôi chỉ biết khóc, vì thương em tôi quá, thương ba má quá. Đó là những năm tháng không thể quên trong thời thơ ấu của tôi.
Tôi hiểu điều gì đau đáu trong đôi mắt buồn của má. Tôi hiểu những mỏi mệt của ba. Tôi hiểu điều ba má tôi muốn nói. Tôi hiểu vì sao ba má tôi ngăn cấm tôi theo nghề báo. Tôi hiểu vì sao ba má tôi cấm tôi yêu nghệ sĩ. Tôi hiểu vì sao ba má tôi cấm tôi yêu những gã cũng có cuộc đời lấm láp bụi đường như ba tôi. Trời sắp đặt để tôi giáp đúng một cung tuổi với má, dáng vóc, ánh mắt giống hệt má. Có lẽ nào, tôi cũng sẽ có số phận như má tôi?
